Wiele chorób nerek przebiega bezobjawowo, ale nie powinno to usypiać naszej czujności. Jaką funkcję pełnią w organizmie, na co należy zwracać uwagę i co powinno nas skłonić do wizyty u lekarza, radzi prof. Bożena Birkenfeld z Zakładu Medycyny Nuklearnej Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie.
Nerki kojarzą się głównie z funkcją filtrującą i wydalniczą. Jaką jeszcze pełnią rolę w organizmie?
Nerki to fasolkowatego kształtu narząd parzysty, zlokalizowany w okolicy lędźwiowej, który ma nam służyć przez całe życie. To bardzo skomplikowany organ, pełniący różne funkcje w naszym organizmie. Jego głównym zadaniem jest wytwarzanie moczu, z którym wydalane są różne toksyczne substancje chemiczne, wytwarzane w procesie przemiany materii w organizmie człowieka. Nie wszyscy zapewne wiedzą, że nerki biorą udział także w metabolizmie, regulacji ciśnienia krwi oraz produkują hormony i witaminy. Nerki są także niezbędne do utrzymywania prawidłowej gospodarki wodno-elektrolitowej, produkcji krwinek czerwonych oraz oczyszczania organizmu z toksyn.
Jak działa ten wielofunkcyjny narząd?
Wszystko, co zjadamy oraz wypijamy, jest wchłaniane w dużej części z przewodu pokarmowego, metabolizowane, czyli „przerabiane” przez wątrobę, a produkty szkodliwe dla organizmu są wydalane przez nerki. Zatem nerki to takie pracujące bez żadnej przerwy przez całe nasze życie oczyszczalnie oraz producenci niezbędnych do właściwego działania naszego organizmu substancji. Dla dobrego funkcjonowania nerek ważne jest, aby ich nie obciążać nadmiarem soli, dietą bogatobiałkową, spożywaniem alkoholu, lekami przeciwbólowymi czy innymi substancjami – mogą wtedy ulec uszkodzeniu oraz odmawiać swojej funkcji.
Na co mogą chorować nerki?
Nerki mogą chorować na różne schorzenia obejmujące czynność ich miąższu oraz funkcje wydalnicze. Na powstanie niektórych schorzeń mamy wpływ, ale na niektóre nie. Do chorób wrodzonych należą różne wady nerek, na przykład zwyrodnienie wielotorbielowate nerek, które skutkuje mniejszą ilością czynnego miąższu i gorszą funkcją narządu. Do chorób nabytych należą: guzy nerek, zapalenia nerek (ostre i przewlekłe), kamica nerkowa. Często objawem choroby nerek są bóle w okolicy lędźwiowej, zaburzenia w oddawaniu moczu, zmiana koloru moczu, krwiomocz, obrzęki, nadciśnienie tętnicze.
Mówi się, że nerki nie bolą, więc pewnie łatwo przeoczyć chorobę?
Niestety, to prawda. A nieleczone choroby nerek mogą skutkować bardzo poważnymi następstwami, czyli ich niewydolnością. Ratunkiem jest wtedy dializoterapia – oczyszczanie krwi z toksyn z użyciem specjalnego urządzenia. Niestety, jest to bardzo uciążliwe dla pacjenta, ponieważ wymaga regularnych, odbywających się co kilka dni sesji wielogodzinnego leczenia w specjalistycznych ośrodkach, gdzie realizowana jest tak zwana terapia nerkozastępcza, albo wykonania przeszczepu nerki – o ile jest to jeszcze możliwe… Skutki są więc bardzo poważne i warto zrobić wszystko, żeby nie dopuścić do zaawansowanego stadium choroby.
Po czym poznać, że z nerkami dzieje się coś złego?
Oprócz wymienionych już przeze mnie objawów, które można samemu zaobserwować i które powinny wzbudzić nasz niepokój, można wykonać różne badania diagnostyczne. Umożliwiają one doprecyzowanie, czy rzeczywiście jest jakiś problem, a jeśli tak, to gdzie jest zlokalizowany i jak bardzo zaawansowany.
Najprostszym i dostępnym badaniem nerek jest badanie moczu oraz oznaczenie różnych parametrów z pobranej od pacjenta krwi, w tym m.in. mocznika, kreatyniny, albuminurii oraz e-GFR. Oznaczanie tych parametrów jest istotne również u pacjentów z cukrzycą, ponieważ są zagrożeni powikłaniami nerkowymi i rozwojem przewlekłej choroby nerek, prowadzącej do niewydolności tego narządu. Dodatkowo wykonywane są różne badania obrazowe, takie jak USG nerek, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny.
Ogromną rolę w ocenie czynności nerek odgrywają badania radioizotopowe, polegające na podaniu pacjentowi dożylnie związku chemicznego znakowanego radioizotopem – najczęściej technetem – i obserwowaniu, jak związek ten zachowuje się w organizmie. Jak jest wychwytywany przez nerki i wydalany przez nie z moczem do pęcherza moczowego. Do tych badań należy scyntygrafia dynamiczna nerek lub scyntygrafia statyczna nerek.
Na czym polegają te procedury?
Jak w każdym badaniu w medycynie nuklearnej, tak i w tych procedurach należy podać pacjentowi radiofarmaceutyk, czyli związek chemiczny znakowany radioizotopem promieniotwórczym 99mTc, który gromadzi się i/lub jest wydalany przez nerki. Rozkład podanego radiofarmaceutyku w nerkach, szybkość jego wydalania rejestrowane są z użyciem urządzeń o nazwie gamma kamera.
Jak można zaobserwować zmiany w metabolizmie podanego pacjentowi radiofarmaceutyku?
Badanie dynamiczne nerek to seria obrazów rejestrowanych przez ok. 25-30 minut w pozycji leżącej pacjenta. Uzyskane obrazy umożliwiają ocenę ilościową i jakościową czynności nerek, szybkość wydalania moczu, wartość przesączania kłębkowego i inne parametry ich funkcji. Badanie to ma zastosowanie u pacjentów z podejrzeniem nerkopochodnego nadciśnienia tętniczego, ale dodatkowo musi być wykonane badanie po podaniu kaptoprilu – leku, który stosuje się też do leczenia nadciśnienia tętniczego. Inną zaletą badania dynamicznego nerek jest możliwość oceny zaburzeń w odpływie moczu z układu kielichowo-miedniczkowego, które występują często w przebiegu kamicy nerkowej u dorosłych lub wad wrodzonych u dzieci. Badania te są bardzo przydatne oraz bezpieczne nawet u bardzo małych dzieci. Mogą być powtarzane, wykonywane w odstępie czasu, aby lepiej śledzić efekty leczenia na przykład operacyjnego. W wyniku badania uzyskuje się dane liczbowe, które umożliwiają porównanie czynności każdej z nerek w odstępie czasu.
Z kolei badanie statyczne nerek jest wykonywane bardzo często nawet u małych dzieci, które przebyły infekcję nerek lub dróg moczowych – na przykład ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek. Umożliwia ono bardzo wczesne wykrycie tzw. czynnościowych blizn pozapalnych, które przy prawidłowym leczeniu mogą się cofnąć. Nie ma innej metody nieinwazyjnej, która by to umożliwiała. Jest to też bardzo dobre badanie w przypadku podejrzenia wad wrodzonych nerek, takich jak: nerka podkowiasta, wielotorbielowatość nerek, agenezja lub hipoplazja nerki, ektopowe ułożenie nerki.
Czy badanie radioizotopowe wymaga jakiegoś specjalnego przygotowania?
Badania radioizotopowe nerek są bezpieczne dla pacjentów, nie niosą za sobą niebezpieczeństwa uczulenia na kontrast ani innych powikłań. Wykonuje się je u dorosłych i u dzieci – nawet niemowląt. Trzeba się jednak przygotować na wkłucie dożylne, aby podać radiofarmaceutyk.
Aby wykonać badanie radioizotopowe nerek, potrzebne jest skierowanie z poradni specjalistycznej, na przykład od nefrologa, urologa, chirurga dziecięcego lub innego specjalisty. Wykonuje się je w zakładach medycyny nuklearnej, które mieszczą się na terenie całej Polski, głównie w większych miastach.
Badania radioizotopowe są nieinwazyjne. Przed badaniem dynamicznym i statycznym nerek nie trzeba być na czczo. To dobra wiadomość szczególnie dla małych dzieci i ich rodziców. Wręcz zalecane jest, aby dziecko było najedzone oraz wypiło odpowiednią ilość płynu, bo powoduje to uspokojenie dziecka, a nawet umożliwia jego zaśnięcie w trakcie badania, co zapobiega ruchom w czasie wykonywania procedury. Warto o tych badaniach wiedzieć, bo mogą realnie pomóc we wczesnym wykryciu nieprawidłowości w funkcjonowaniu nerek, uratować zdrowie, a nawet życie.
