Zakrzepica — diagnostyka, profilaktyka i leczenie

Zakrzepica to jedno z najpowszechniejszych i potencjalnie groźnych schorzeń układu krążenia. Na szczęście istnieją skuteczne metody profilaktyki i leczenia tej choroby.

Spis treści

1. Zakrzepica — co to za choroba
2. Zakrzepica — objawy i czynniki ryzyka
3. Zakrzepica — leczenie i profilaktyka
4. Zakrzepica — rola edukacji w podnoszeniu świadomości na temat tej choroby

Zakrzepica — co to za choroba

13 października przypada Światowy Dzień Zakrzepicy. To doskonała okazja, aby dowiedzieć się czegoś więcej na temat tego schorzenia.

Zakrzepica to stan, w którym krew tworzy skrzepy wewnątrz naczyń krwionośnych, co może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, takich jak zawał serca, udar mózgu czy zator płucny. Choć zakrzepica stanowi znaczące zagrożenie dla życia, często pozostaje niewidoczna i jest niedostatecznie rozpoznawana.

Na świecie co czwarta osoba umiera z powodu chorób związanych z zakrzepami i zatorami. W Polsce co roku choruje na nie 171 tys. osób, a spośród nich 100 tys. osób umiera.

Według dr. n. med. Piotra Ligockiego, specjalisty chorób wewnętrznych, kierownika Kliniki Chorób Wewnętrznych 10 Wojskowego Szpitala Klinicznego w Bydgoszczy, zakrzepica to podstępny przeciwnik, zagrażający nie tylko zdrowiu, ale także życiu pacjenta.

– Obecnie z powodu wcześniej trwającej pandemii, oprócz klasycznych niebezpieczeństw, jak choroba nowotworowa i otyłość, pojawił się nowy czynnik prozakrzepowy, a jest nim zarówno świeżo przebyta choroba COVID-19 jak i tzw. long covid, czyli wielopłaszczyznowe zmiany w organizmie człowieka, których następstwem mogą być różnego typu zaburzenia układu krzepnięcia krwi — mówi dr Piotr Ligocki.

Czytaj też: Zakrzepica covidowa może rozwinąć się nawet u osób, które lekko przeszły COVID-19

Zakrzepica — objawy i czynniki ryzyka

Podstawowym narzędziem diagnostycznym jest badanie ultrasonograficzne metodą Dopplera żył. Diagnoza to w przypadku zakrzepicy klucz do zapobieżenia powikłaniom, dlatego nie wolno lekceważyć wczesnych objawów tej choroby. Należą do nich:

• zaczerwienienie;
• siniaki;
• obrzęk kończyn;
• ból nóg podczas chodzenia;
• uczucie gorąca w nogach;
• wrażenie stwardnienia żył.

Do najczęstszych czynników ryzyka związanych z zakrzepicą należą:

• wiek >40 lat (ryzyko zwiększa się z wiekiem);
• otyłość (wskaźnik BMI >30 kg/mkw.);
• przebyta zakrzepica;
• urazy (zwłaszcza wielonarządowe lub złamania miednicy, kości udowej i innych kości długich kończyn dolnych);
• długotrwałe unieruchomienie kończyny dolnej (z powodu np. niedowładu, opatrunku gipsowego unieruchamiającego 2 sąsiednie stawy, znieczulenia ogólnego;
• udar mózgu, gdy wiąże się z niedowładem kończyny dolnej;
• nowotwory złośliwe zwłaszcza rak trzustki, nowotwory mózgu, rak płuca, rak jajnika i rak nerki;
• zakrzepica u członków rodziny;
• nadkrzepliwość (zwiększona zdolność krzepnięcia) wrodzona lub nabyta;
• sepsa;
• ostra obłożna choroba leczona zachowawczo (np. ciężkie zapalenie płuc);
• niewydolność serca;
• niewydolność oddechowa;
• choroby autoimmunologiczne (np. choroby zapalne jelit: Leśniowskiego i Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, toczeń rumieniowaty układowy, reumatoidalne zapalenie stawów, i inne;
• zespół nerczycowy;
• choroby hematologiczne (niektóre); 
• ucisk na naczynia żylne (np. guz, krwiak);
• ciąża i połóg;
• długotrwały (>6–8 h) lot samolotem w klasie ekonomicznej, zwłaszcza połączony ze snem w pozycji siedzącej;
• żylaki kończyn dolnych u młodszych osób (<60. rż., zwłaszcza <45. rż.);
• ostre zakażenia, wysoka gorączka, odwodnienie

Czytaj też: Badania genetyczne pozwalają ocenić indywidualne predyspozycje do wielu chorób

Zakrzepica — leczenie i profilaktyka

Leczenie zakrzepicy obejmuje różne metody, w tym stosowanie heparyn drobnocząsteczkowych w postaci zastrzyków podskórnych, leków doustnych rozrzedzających krew oraz leków flebotropowych wzmacniających i chroniących ściany naczyń żylnych.

– Heparyny drobnocząsteczkowe mają wiele zalet, a ich największą jest udowodnione naukowo i praktycznie działanie przeciwzakrzepowe. W porównaniu z tzw. klasycznymi lekami przeciwzakrzepowymi nie wymagają rutynowego monitorowania działania. Stosujemy je wielopłaszczyznowo w ochronie zdrowia pacjenta. Począwszy od ostrych epizodów zakrzepowych, jak zatorowość płucna, poprzez profilaktykę choroby zakrzepowej, jak unieruchomienie kończyny po złamaniu, a także u pacjentów unieruchomionych długotrwałe np. z powodu ciężkich zakażeń. Stosujemy je również jako profilaktykę zakrzepicy w np. długotrwałym locie samolotem, a także w profilaktyce przeciwzakrzepowej niektórych schorzeń autoimmunologicznych, jak np. zespół antyfosfolipidowy. Ich dawkowanie jest związane z dokładnymi zaleceniami lekarskimi i pacjent nie powinien sam sobie ustalać dawki bez kontaktu ze specjalistą, który zalecił preparat z tej grupy – mówi dr Piotr Ligocki.

Pacjenci powyżej 65. roku życia, którzy spełniają kryteria refundacyjne, mogą otrzymać heparyny drobnocząsteczkowe za darmo.

– Są to leki dostępne tylko na receptę dla pacjenta tzw. ambulatoryjnego oraz w leczeniu szpitalnym. Pacjenci, w zależności od wskazań refundacyjnych, otrzymują je albo w pełnej odpłatności (jako profilaktyka zakrzepowa w długotrwałym locie), z opłatą ryczałtową w przypadku wskazań zawartych na liście refundacyjnej (unieruchomienie przy złamaniach i zabiegach chirurgicznych, zatorowości i zakrzepicy żylnej), a pacjenci powyżej 65. roku życia, przy spełnieniu wskazań refundacyjnych, otrzymują preparaty z tej grupy za darmo – potwierdza dr Piotr Ligocki.

Co istotne, nie powinno się wymiennie stosować heparyn drobnocząsteczkowych zawierających różne substancje czynne.  Dostępny na rynku polskim preparat nadroparyny może być przechowywany w temperaturze do 30 stopni Celsjusza, pozostałe — do 25 stopni. – Pacjenci zgłaszają czasem, że niektóre z preparatów podaje się z większym dyskomfortem (szczypanie i ból w miejscu podania – enoksaparyna). Natomiast bardzo ważna jest technika wstrzyknięcia, dzięki której możemy uniknąć dyskomfortu u pacjenta — tłumaczy dr Piotr Ligocki.

Jak podkreśla prof. Zbigniew Krasiński, specjalista chirurgii naczyniowej i prezes Polskiego Towarzystwa Flebologicznego, nowoczesna medycyna dysponuje zarówno skutecznymi metodami leczenia zakrzepicy, jak i profilaktyki, która może polegać na stosowaniu metod mechanicznych lub farmakologicznych.

U niektórych pacjentów z niskim ryzykiem wystąpienia zakrzepicy lub u tych, u których z uwagi na duże ryzyko krwawienia nie można zastosować profilaktyki farmakologicznej, stosuje się tzw. profilaktykę mechaniczną. Jest nią kompresjoterapia, która polega na noszeniu specjalnych produktów uciskowych, takich jak rajstopy, pończochy czy podkolanówki. Ta skuteczna i ekonomiczna metoda pomaga normalizować przepływ krwi oraz chronić przed powikłaniami związanymi z zakrzepicą.

Kompresjoterapia, której nie należy mylić z kompresoterapią, czyli stosowaniem kompresów, jest podstawowym, nieinwazyjnym standardem leczenia zaburzeń układu żylnego i chłonnego. Wyroby kompresyjne o niskim stopniu ucisku mogą również być zalecane osobom podróżującym, w trakcie długich lotów samolotem (trwających ponad 4 godziny). 

Przeprowadzona w Australii analiza kilkunastu randomizowanych badań wykazała, że podkolanówki o niskim stopniu ucisku, stosowane profilaktycznie celem uniknięcia zakrzepicy, redukują ból, dyskomfort i obrzęk kończyn, poprawiają poziom energii i koncentracji oraz niwelują senność po locie samolotem.

W przypadku zakrzepicy żył głębokich kończyn dolnych stosowanie wyrobów kompresyjnych ma na celu poprawę rekanalizacji skrzepliny oraz redukcję jej narastania, co przekłada się na zmniejszenie bólu i obrzęku kończyny, a tym samym poprawę jakości życia. Po rozpoznaniu zakrzepicy rekomendowane jest jak najszybsze zastosowanie kompresjoterapii, która pomoże w szybkim uruchomieniu chorego. Podobne zalecenia dotyczą postępowania w zakrzepicy żył powierzchownych. W obu tych przypadkach użytkowanie wyrobów kompresyjnych nie kończy się po krótkim okresie ich stosowania. Dłuższy okres ich stosowania sprzyja zmniejszeniu ryzyka późnego powikłania zakrzepicy, jakim jest zespół pozakrzepowy. 

Zakrzepica — rola edukacji w podnoszeniu świadomości na temat tej choroby

Światowy Dzień Zakrzepicy to okazja do zwiększenia świadomości na temat tej groźnej choroby oraz zachęty do podejmowania działań profilaktycznych. Walka z zakrzepicą zaczyna się od edukacji i rozpowszechniania informacji na ten temat, aby chronić zdrowie i życie wielu osób na całym świecie.

– Warto mówić o zakrzepicy, ponieważ jest to schorzenie, które może prowadzić do poważnych konsekwencji, takich jak między innymi udar. Poprawa świadomości i edukacja na ten temat mogą pomóc w zapobieganiu i leczeniu zakrzepicy, co z kolei może uratować komuś życie lub poprawić jego jakość wielu ludziom. Wczesne wykrywanie może przyczynić się do uniknięcia powikłań i poprawy wyników leczenia. Edukacja na temat zakrzepicy może pomóc ludziom zrozumieć, jakie są czynniki ryzyka i jakie kroki można podjąć, aby zapobiec chorobie. Pamiętajmy, że ta choroba może wystąpić u każdego z nas, niezależnie od tego, jakiej jesteśmy płci, w jakim jesteśmy wieku, jakiej jesteśmy rasy – podkreśla Kamila Jaszczor, założycielka Fundacji Trombofilia i Zakrzepica.