1 grudnia to Światowy Dzień z AIDS. Według danych Krajowego Centrum ds. AIDS od stycznia do połowy listopada 2023 r. odnotowano już ponad 2590 nowych zakażeń HIV, czyli o ponad 100 więcej niż w całym 2022 r. Tymczasem, jak wynika z badania „Świadomość społeczna w Polsce na temat HIV”, przeprowadzonego przez agencję LoveBrands Medical, ponad połowa respondentów nigdy nie rozmawiała ze swoją partnerką czy partnerem o HIV/AIDS. [1]
Tylko 10 procent Polaków wykonało kiedykolwiek badanie na obecność HIV. To zatrważająco niski wynik, zwłaszcza w świetle danych z corocznego raportu Światowej Organizacji Zdrowia „HIV/AIDS surveillance in Europe”. Polska, która przypisana jest do regionu Centralnego WHO ds. monitorowania zakażeń HIV, razem z Turcją, która do tego regionu również się zalicza, odpowiadały razem za 66 proc. diagnoz zgłaszanych w tym regionie.[2] Oba te kraje mają również najwyższy współczynnik wykrytych zakażeń o nieznanym źródle transmisji wirusa (Polska 79 proc., Turcja 67 proc.).[3]
Dlaczego Polacy w związkach nie rozmawiają o HIV/AIDS?
Powodem, dla którego 55 proc. respondentów nie rozmawiało nigdy na temat zakażenia HIV czy AIDS, jest w pierwszej kolejności zaufanie do partnera/partnerki (55 proc.). Drugim powodem jest brak inicjatywy partnera/partnerki do podjęcia takiej rozmowy (20 proc. wskazań). Tyle samo osób, czyli 1 na 5 zapytanych, odpowiedziało, że w tym temacie nie mają powodów do obaw. Mimo to aż 88 proc. ankietowanych zgodziłoby się na wykonanie testu na prośbę partnera lub partnerki.
– Podobnie jak w przypadku wielu innych zachowań związanych ze zdrowiem, trudność w rozmowie na temat HIV/AIDS wynika z wielu czynników. Po pierwsze, oparta na szacunku i bezpieczna rozmowa o tematach wrażliwych wymaga wysokich umiejętności komunikacyjnych. Trudności w tym zakresie mogą blokować osobę przed poruszeniem tego tematu w obawie przed wzbudzeniem dystresu u drugiej strony i wywołania konfliktu. Niektóre osoby boją się też długofalowych konsekwencji takiej rozmowy. Mogą martwić się, że rozmowa o testowaniu się na HIV/AIDS będzie prowadzić do większych napięć w relacji, a nawet rozstania – mówi Mateusz Banaszkiewicz, psycholog zdrowia z Uniwersytetu SWPS.
Z kolei znaczna część osób będąca kiedykolwiek w związku przyznaje, że nigdy nie zbadała się wspólnie ze swoją drugą połówką na obecność HIV (86 proc.). Można wysnuć wniosek, że powodem takiej sytuacji jest po prostu tabu wokół tego tematu.
– Cały czas obecna stygmatyzacja związana z HIV/AIDS może powodować silny lęk przed oceną partnera. Obawy może budzić szczególnie myśl o tym, że druga strona odbierze naszą propozycję jako kwestionowanie wierności lub sygnał, że to z powodu naszej niewierności druga strona może mieć powód do badań. U niektórych osób tematy związane z ewentualnym zagrożeniem zdrowia budzą tak silny lęk, że próbują radzić sobie z nimi poprzez ignorowanie lub zaprzeczanie. U innych temat może być ignorowany z powodu braku świadomości możliwych konsekwencji HIV w przypadku braku lub późnego wykrycia. Czasem wcześniejsze pozytywne doświadczenia z rozmową i testowaniem się będąc w związku na wyłączność mogą dawać poczucie bezpieczeństwa na podstawie, którego osoby będące w tej samej relacji, nie rozmawiają o badaniach i nie powtarzają ich w przyszłości – dodaje psycholog.
Polki wykonują test na HIV najczęściej w trakcie ciąży
W ankiecie badawczej przeprowadzonej przez LoveBrands Medical najczęściej wskazywanym powodem do badania w kierunku HIV jest ciąża (51 proc. kobiet z grupy badawczej). W przypadku mężczyzn najczęstsza odpowiedź na pytanie o okoliczność wykonania testu brzmiała: nie pamiętam (25 proc). Co warte uwagi, wśród ankietowanych kobiet ta odpowiedź była wskazywana na drugim miejscu (14 proc.). Niemal 15 proc. wskazało na hospitalizację/wizytę w placówce opieki zdrowotnej, ale bez związku z ciążą. Niecałe 12 proc. respondentów wykonało test po zetknięciu z kampanią uświadamiającą konieczność wykonywania testów na HIV. Co ciekawe, był to większy bodziec dla mężczyzn (18,5 proc.), niż dla kobiet (7 proc).
Wiedza na temat źródeł zakażenia
W sytuacji, która potencjalnie mogła prowadzić do zakażenia HIV, znalazło się 8 proc. respondentów[4]. Warto zaznaczyć, że 32 proc. ankietowanych udzieliło odpowiedzi „nie wiem”. Może to wskazywać na mały poziom świadomości zagrożenia oraz na to, że tematyka HIV należy wśród Polaków do kwestii wstydliwych.
– Dominującą drogą zakażenia HIV w Polsce jest droga seksualna. Niestety też przez to, że wiele osób nigdy nie robiło testów w kierunku HIV, mamy w Polsce późno wykryte zakażenia. Wiele osób nie jest świadomych swojego zakażenia – mówi dr n społ. Magdalena Ankiersztejn-Bartczak, prezes Fundacji Edukacji Społecznej
Respondenci, którzy znaleźli się w tej sytuacji, wskazywali, że mogło to nastąpić podczas seksu bez zabezpieczenia z osobą o nieznanym statusie serologicznym (53 proc.) lub w trakcie pobrania krwi na badania (42 proc.). Trzecią najczęściej wskazywaną okolicznością był pobyt w szpitalu wiążący się z zastrzykami, kroplówkami, pobraniem krwi (34 proc.).[5]
Świadomość zmienia się wraz ze zmianą pokoleniową
Ryzyko zakażenia HIV według ankietowanych dotyczy najczęściej osób świadczących usługi seksualne (68 proc.), a ponad 40 proc. Polaków wskazuje osoby homoseksualne i biseksualne jako te bardziej narażone. Co istotne, im starszy ankietowany, tym częściej wskazuje na tę odpowiedź: respondenci do 24 lat – 24 proc., a powyżej 50 r.oku życia ponad dwukrotnie więcej – 54 proc. Tylko 10 proc. respondentów wskazuje na osoby heteroseksualne jako te, które są w grupie ryzyka.
– Różnicę pokoleniową w postrzeganiu grupy narażonej na zakażenie HIV można wyjaśnić z jednej strony niższym poziomem edukacji na temat chorób przenoszonych m.in. drogą płciową, a z drugiej — zmianą kulturową. Należy pamiętać, że pierwsze wzmianki o HIV pojawiły się w latach 80. ubiegłego wieku. Biorąc pod uwagę nieznajomość zjawiska, szerzącą się panikę i panującą dezinformację, nietrudno w takich okolicznościach o powstanie fałszywych przekonań. Ludzie potrzebują prostych wyjaśnień i fakt, że pierwsze zakażenia identyfikowane były w grupach homoseksualnych, które w dodatku obarczone były uprzedzeniami społecznymi, dostarczał argumentów na rzecz stereotypu, że to właśnie osoby nieheteronormatywne należą do grupy dotkniętej ryzykiem zakażenia wirusem. W obecnych czasach wiedza na ten temat jest nie tylko ugruntowana, ale i dostęp do niej jest łatwiejszy, co przekłada się na większą świadomość wśród przedstawicieli młodszego pokolenia – komentuje Karolina Polak z SW Research Agencji Badań Rynku i Opinii.
6 na 10 ankietowanych deklaruje, że są aktywni seksualnie. W tej grupie 47 proc. stosuje zabezpieczenie podczas seksu, 38 proc. w ogóle go nie stosuje, a 15 proc. robi to od czasu do czasu. Te dane pokazują, że przed nami jeszcze wiele pracy w kwestii edukacji. Połowa Polaków otrzymała wiedzę na temat HIV w cyklu swojej edukacji i najczęściej był to etap licealny, na co wskazało 34 proc. Trochę ponad połowa respondentów ankiety zetknęła się z treściami edukacyjnymi poprzez kampanię informacyjną najczęściej w telewizji (55 proc.), a najrzadziej w mediach społecznościowych (35 proc.).
Profilaktyka przedekspozycyjna HIV w Polsce dopiero raczkuje
Choć na świecie rośnie świadomość na temat profilaktyki przedekspozycyjnej (PrEP), w Polsce ta wiedza jest na niskim poziomie. Badanie przeprowadzone przez LoveBrands Medical wskazuje, że o PrEP słyszało zaledwie 27 proc. ankietowanych. Najczęściej zetknęli się z informacjami na ten temat w przychodni (38 proc.), w mediach społecznościowych (31 proc.) lub spocie internetowym/telewizyjnym (28 proc.). Skorzystanie z tego rozwiązania rozważyłoby 45 proc. ankietowanych, 39 proc. nie wie, a 16 proc. uważa, że nie ma takiej potrzeby bo nie jest w grupie ryzyka.
– PrEP, czyli postępowanie przedekspozycyjne, jest jedną z form skojarzonej profilaktyki. Polega na przyjmowaniu leków antyretrowirusowych przez osoby zdrowe w celu niedopuszczenia do wniknięcia wirusa do organizmu. Niestety w Polsce nie ma bezpłatnego dostępu. Jest to skuteczna metoda zabezpieczenia przed zakażeniem HIV stosowana w wielu krajach na szeroką skalę – mówi dr n. społ. Magdalena Ankiersztejn-Bartczak.
Na stronie internetowej Fundacji Edukacji Społecznej znajduje się informacja, gdzie bezpłatnie można zrobić test na HIV. Można go również zamówić do domu i zrobić go samodzielnie, wypełniając formularz na stronie fundacji.
Razem przeciw HIV
O tym, że warto się testować przypomniała czerwona kokardka z napisem „Razem przeciw HIV” wyświetlana na fasadach budynków w Warszawie. To happening organizowany przez Polską Fundację Pomocy Humanitarnej “Res Humanae” oraz Gilead Sciences.
– W ten sposób chcemy przypomnieć, jak ważne są testy na HIV. Badanie takie trzeba wykonać szczególnie po każdym tzw. ryzykownym zachowaniu, czyli choćby seksie bez prezerwatywy – mówi Mateusz Liwski, prezes “Res Humanae”.
– HIV to dziś jedna z wielu chorób przewlekłych. Każdy, kto się testuje, a w razie pozytywnego wyniku przyjmuje bezpłatne w Polsce leczenie, może z nim normalnie żyć. Nie ma mowy o rozwoju AIDS, można mieć zdrowe dzieci i pewność, że nie zakazi się partnera, bo osoba lecząca się z czasem staje się niezakaźna. Właśnie dlatego rok w rok zachęcamy do testowania się w kierunku HIV, wyświetlając kokardki w wielu miastach. Byliśmy już w Bydgoszczy, Gdańsku, Gdyni, Katowicach, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Poznaniu, Szczecinie, Wrocławiu, Toruniu. W tym roku jesteśmy ponownie w Warszawie. Połączyliśmy w tej akcji siły z „Res Humanae”, bo wierzymy, że tylko działając razem z lekarzami i organizacjami pozarządowymi możemy zatrzymać HIV – podkreśla Paweł Mierzejewski z Gilead Sciences, koordynator programu Pozytywnie Otwarci.
[1] Badanie „Świadomość społeczna w Polsce na temat HIV” zostało zrealizowane przez agencję SW Research w dniach 21-23.11.2023 techniką CAWI na panelu badawczym SW PANEL, na reprezentatywnej grupie n=1000 Polaków.
[2] Raport “HIV/AIDS surveillance in Europe 2023 – 2022 data”, European Centre for Disease Prevention and Control/WHO. Regional Office for Europe, Stockholm: ECDC; November 2023.
[3] Kraje zakwalifikowane przez Światową Organizację Zdrowia jako Centrum na mapie monitorowania zakażeń HIV: Albania, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Cypr, Czechy, Węgry, Była Jugosłowiańska Republika Macedonii, Czarnogóra, Polska, Rumunia, Serbia, Słowacja, Słowenia, Turcja.
[4] Respondenci, którzy kiedykolwiek znaleźli się w sytuacji, która mogła być potencjalnym źródłem zakażenia HIV; N=83.
[5] Pytanie wielokrotnej odpowiedzi
