Ból to sygnał, że coś dzieje się w organizmie. Czym grozi jego nieleczenie lub nieprawidłowe leczenie?
– Nieleczony lub źle leczony ból powoduje kolejne niekorzystne stany i choroby. W obrębie układu krążenia może wystąpić niedokrwienie mięśnia sercowego, zaburzenia rytmu, serca, wzrost ciśnienia tętniczego, zaostrzenie niewydolności krążenia. W obrębie układu oddechowego łatwiej o zapalenie płuc. A w obrębie przewodu pokarmowego, pod postacią zaburzenia czynności, może wystąpić np. skłonność do zaparć. Zwiększa się ryzyko infekcji oraz osłabiają procesy gojenia się ran — wyjaśnia dr n. med. Anna Błażucka, specjalista neurolog z Instytutu Diagnostyki Leczenia Bólu.
Pod wpływem bólu dochodzi również do bardzo niekorzystnych zmian w układzie nerwowym. Bodziec bólowy powoduje kaskadę reakcji mających na celu “walkę z bólem” i zmniejszenie jego odczuwania przez chorego. Fizjologicznie, jeśli bodziec wywołujący ból znika, cofają się zmiany w układzie nerwowym, ból ustępuje w ciągu kilku dni. Jeżeli jednak bodziec wywołujący ból przetrwa lub ból jest niewłaściwie leczony — dochodzi do chronifikacji bólu, czyli utrwalenia zmian w układzie nerwowym i procesu przejścia bólu ostrego w ból przewlekły oraz sensytyzacji bólu, czyli uwrażliwienia, które może przebiegać zarówno w mózgu, jak i nerwach obwodowych.
– Sensytyzacja ośrodkowa, która zachodzi w rdzeniu kręgowym i mózgu, polega na uaktywnieniu nieczynnych połączeń pomiędzy nerwami, nieprawidłowym rozrastaniu się neuronów, obkurczaniu i śmierci innych neuronów — wyjaśnia dr Anna Błażucka. Z kolei sensytyzacja obwodowa polega na zwiększeniu wrażliwości i obniżeniu pobudliwości nocyceptorów, czyli receptorów bólowych znajdujących się w skórze, mięśniach i kościach.
Sensytyzacja i chronifikacja bólu sprawiają, że obniża się próg jego odczuwania, czyli słabszy bodziec wywołuje silniejszy ból. Z czasem mózg utrwala odczuwanie bólu i na stałe zaczyna funkcjonować jak w bólu. A tym samym ból będzie trwać, nawet jeśli pierwotna przyczyna dolegliwości została już zaleczona.
Konsekwencją tego rodzaju zmian jest występowanie u pacjenta rozlanego bólu wykraczającego poza pierwotne miejsce uszkodzenia, niepokrywającego się z obszarem unerwienia. Charakter bólu jest nieadekwatny w stosunku do stopnia uszkodzenia tkanek, występują epizody coraz silniejszego bólu i brak reakcji na proste leki przeciwbólowe i zabiegi fizykalne. Występuje nadwrażliwość na bodźce, czyli:
- Hiperalgezja objawiająca się zwiększonym odczuwaniem bólu przy bodźcach, które normalnie powodowałyby go, jednak w znacznie mniejszej intensywności (np. niewyobrażalny ból przy lekkim stłuczeniu).
- Allodynia — odczuwanie bólu na skutek bodźców, które w normalnej sytuacji są bezbolesne (np. delikatny dotyk).
Do tego dochodzi częste w takiej sytuacji niezrozumienie ze strony otoczenia. – Nierzadko trafiają do mnie pacjenci cierpiący z powodu bólu przewlekłego, którym nie wierzą już ani najbliżsi, ani lekarze. Przykleja im się łatkę przewrażliwionego hipochondryka, odczuwającego nieuzasadniony niepokój — potwierdza dr Anna Błażucka.
W farmakoterapii silnego bólu ostrego znaczenie mają leki wpływające na układ opioidowy, czyli m.in. środki opioidowe. Natomiast w farmakoterapii bólu przewlekłego istotne jest prawidłowe działanie układu noradrenergicznego. U niektórych pacjentów z bólem przewlekłym obserwuje się stopniowe zmniejszanie skuteczności niesteroidowych leków przeciwzapalnych, a bardziej skuteczne stają się leki działające na procesy ośrodkowe, czyli np. leki przeciwdepresyjne z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI) i niektóre leki przeciwpadaczkowe.
Czytaj także: Przewlekły ból: najtrudniej walczyć z uprzedzeniami
– By uniknąć chronifikacji bólu, należy dla każdego chorego i rodzaju bólu dobrać indywidualnie dawki i rodzaje leków i utrzymywać stężenie terapeutyczne, zmieniać lek na silniejszy, jeżeli słabszy przestaje być skuteczny — tłumaczy dr Anna Błażucka. – Ze względu na różne patomechanizmy bólu należy kojarzyć leki o różnych mechanizmach działania, uzupełniać lekami adjuwantowymi/koanalgetykami, czyli działającymi przeciwbólowo lekami przeciwdepresyjnymi i/lub przeciwpadaczkowymi — dodaje ekspertka.
Prawidłowo postępujący lekarz w leczeniu bólu wykorzystuje zasady tzw. drabiny analgetycznej, czyli określonej hierarchii grup leków, które należy stosować u pacjenta cierpiącego z powodu bólu. Aby określić jego intensywność, pacjent jest proszony o zaznaczenie określonego miejsca w skali stworzonej po to, by mierzyć ból. Do tego lekarz powinien w toku wywiadu zebrać informacje o rodzaju bólu (kłujący, szarpany, tępy itp.) oraz ocenić, czy ma do czynienia z bólem ostrym, czy przewlekłym. Każdorazowo decyzja o konkretnej metodzie leczenia jest podejmowana indywidualnie, w zależności od stanu ogólnego pacjenta.
Przykładowo niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) są podstawą w leczeniu bólu ostrego i przewlekłego o charakterze zapalnym. W bólu silniejszym, jeśli jego natężenie przekracza 40-50 mm na wizualnej skali analogowej (VAS 0-100mm) oraz w bólu mechanicznym, należy zastosować opioidy z drugiego szczebla drabiny analgetycznej, np. tramadol. Kolejnym etapem są opioidy z trzeciego szczebla drabiny analgetycznej, czyli leki, które powszechnie nazywa się “narkotycznymi”.
Czytaj także: Instytut Onkologii w Gliwicach leczy ból u chorych na raka trzustki nową metodą
W leczeniu bólu częstym zjawiskiem jest łączenie dwóch różnych leków. Pozwala ono na zmniejszenie wymaganej dobowej dawki obu leków w porównaniu z dawkami leków stosowanych oddzielnie. Takie postępowanie pozwala również na zwiększenie bezpieczeństwa, przy ograniczeniu możliwości wystąpienia zdarzeń niepożądanych.
Leczeniem bólu zajmują się najczęściej lekarze ze specjalizacją z anestezjologii i neurologii. W wielu dużych miastach znajdują się poradnie leczenia bólu.
Czytaj także: Migrena to nie jest „zwykły” ból głowy. Jak ją odróżnić i czym leczyć?
Źródło informacji: Serwis Zdrowie
