W Dzienniku Ustaw opublikowano rozporządzenie ministra zdrowia, które rozszerzyło listę wskazań do protonoterapii (radiotrapii protonowej). To bardzo dobra wiadomość dla pacjentów, którzy od dawna czekali na tę decyzję.
Rozporządzenie podpisane przez ministra zdrowia 3 stycznia, a opublikowane w Dzienniku Ustaw 11 stycznia, dotyczy zarówno dorosłych pacjentów, jak i dzieci. Zawiera osiem nowych wskazań do protonoterapii:
- czaszkogardlaki dzieci i dorosłych – stan po niedoszczętnym leczeniu operacyjnym lub brak możliwości leczenia operacyjnego guza pierwotnego lub wznowy (ICD-10: C75.2),
- mięsaki oczodołu dzieci i dorosłych – stan po niedoszczętnym leczeniu operacyjnym lub brak możliwości leczenia operacyjnego guza pierwotnego lub wznowy (ICD-10: C69.6),
- chłoniaki oczodołu dzieci i dorosłych wymagające konsolidacyjnej radioterapii w przebiegu leczenia onkologicznego (ICD-10: C69.6),
- oponiaki mózgu i rdzenia kręgowego dzieci, stopień WHO I i II – stan po niedoszczętnym leczeniu operacyjnym lub brak możliwości leczenia operacyjnego guza pierwotnego lub wznowy (ICD-10: C70.0, C70.1, C70.9),
- gruczolaki przysadki mózgowej dzieci i dorosłych – stan po niedoszczętnym leczeniu operacyjnym lub brak możliwości leczenia operacyjnego guza pierwotnego lub wznowy (ICD-10: C75.1),
- nowotwory przewodu słuchowego zewnętrznego i ucha środkowego dzieci i dorosłych – stan po niedoszczętnym leczeniu operacyjnym lub brak możliwości leczenia operacyjnego guza pierwotnego lub wznowy (ICD-10: C30.1, C43.2),
- chłoniak Hodgkina lub chłoniaki nieziarnicze dzieci i dorosłych do 40. roku życia wymagające napromieniania śródpiersia (ICD-10: C30-C39),
- nowotwory złośliwe dzieci i wieku dorosłego do 40. roku życia, o różnej histopatologii, wywodzące się z jamy nosowej, zatok przynosowych lub gardła, naciekające naturalne otwory i/lub kości podstawy czaszki – rozpoznanie na podstawie badania MR głowy i szyi (ICD-10: C06.8, C06.9, C07, C08, C09, C10, C11, C14, C30, C31, C39.0, C72, C49.0, C41.0).
Według ekspertów to ogromny krok naprzód, ponieważ do tej pory, na podstawie wcześniejszych rozporządzeń ministra zdrowia z 2016 i 2019 r., leczenie protonami było refundowane tylko w sześciu wskazaniach. Oto one:
- nowotwory podstawy czaszki i okolicy okołordzeniowej: struniak i chrzęstniakomięsak (kod ICD-10: C41) – stan po niedoszczętnym leczeniu operacyjnym lub brak możliwości leczenia operacyjnego guza pierwotnego lub wznowy
- nowotwory zatok obocznych nosa: czerniak złośliwy, nerwiak węchowy zarodkowy, rak gruczołowo-torbielowaty, rak śluzowo-naskórkowy, rak niezróżnicowany (kody ICD-10: C30, C31) – stan po niedoszczętnym leczeniu operacyjnym lub brak możliwości leczenia operacyjnego guza pierwotnego lub wznowy
- wysoko zróżnicowane glejaki (WHO G1 i G2, kod ICD-10: C71) – przypadki wymagające radioterapii o przewidywanej znacznej korzyści oszczędzenia narządów krytycznych w stosunku do radioterapii fotonowej
- nowotwory o lokalizacji okołooponowej, podstawy czaszki i okolicy przykręgosłupowej: mięsaki tkanek miękkich i kości (ICD-10: C41 lub C49),
- rak gruczołowo-torbielowaty gruczołów ślinowych (ICD-10: C06) wymagający radioterapii w okolicy podstawy czaszki – stan po leczeniu operacyjnym i brak możliwości leczenia operacyjnego guza pierwotnego lub wznowy
- nawrót miejscowy nowotworów obszaru głowy i szyi po radykalnej radioterapii wymagający ponownego napromieniania z intencją radykalną (ICD-10: C07, C08, C09, C10, C11).
Protonoterapia: przybywa pacjentów leczonych protonami
Terapia protonowa nowotworów zlokalizowanych poza narządem wzroku u dorosłych prowadzona jest przez Narodowy Instytut Onkologii w Krakowie i Centrum Cyklotronowe Bronowice, natomiast u dzieci — przez oddziały Narodowego Instytutu Onkologii w Krakowie i Gliwicach, Centrum Cyklotronowe Bronowice i Uniwersytecki Szpital Dziecięcy w Krakowie. Liczba pacjentów poddawanych protonoterapii z każdym rokiem wzrasta. W 2017 r. było ich zaledwie 74, ale już w 2021 r. – 171, a w 2022 r. – 177. Są to głównie mieszkańcy południowej części Polski: Śląska, Małopolski i Podkarpacia, ponieważ ośrodki onkologiczne z innych województw rzadko kierują swoich pacjentów.
Prof. Krzysztof Składowski, krajowy konsultant w dziedzinie radioterapii onkologicznej i dyrektor gliwickiego oddziału Narodowego Instytutu Onkologii, uważa za sukces to, że mimo pandemii liczba pacjentów poddawanych protonoterapii nie zmniejszyła się, a wręcz z każdym rokiem wzrasta. Dzięki niemu wielu pacjentów było i nadal jest kwalifikowanych do radioterapii protonowej również poza wskazaniami określonymi w przepisach ministerialnych.
1 czerwca 2022 r. z inicjatywy prof. Krzysztofa Składowskiego powstał Zespół Radioterapii Protonowej Nowotworów Dziecięcych. Dzięki współpracy z Uniwersyteckim Szpitalem Dziecięcym w Krakowie po prawie dwuletniej przerwie powrócono do zabiegów protonoterapii u pacjentów pediatrycznych.
– Do dzisiaj leczenie wiązką protonową zespół zakończył już u dziesięciorga dzieci, dwoje dzieci jest obecnie w trakcie leczenia, siedmioro dzieci jest w trakcie procedur przygotowawczych, a kilkoro kolejnych pacjentów w trakcie kwalifikacji do leczenia. U pięciorga dzieci przeprowadziliśmy napromienianie osi mózgowo-rdzeniowej – relacjonuje lek. Katarzyna Drosik-Rutowicz, koordynator leczenia dzieci protonami.
Zgodnie z procedurą opracowaną przez Zespół Radioterapii Protonowej Nowotworów Dziecięcych, dzieci kwalifikowane są do leczenia w ramach Konsylium Dziecięcego, działającego pod przewodnictwem prof. Rafała Tarnawskiego, kierownika III Kliniki Radioterapii i Chemioterapii Narodowego Instytutu Onkologii w Gliwicach. Kwalifikacja odbywa się w trakcie wielodyscyplinarnych spotkań konsyliarnych.
– Onkolodzy dziecięcy przesyłają do nas dane dotyczące leczenia dzieci i dostępne badania obrazowe, które są oceniane przez prof. Barbarę Bobek-Billewicz. W uzgodnionym dniu odbywa się wirtualne posiedzenie Zespołu Konsyliarnego, w którym uczestniczą lekarze onkolodzy dziecięcy kierujący pacjentów do radioterapii, onkolodzy radioterapeuci, radiolodzy i neurochirurg dziecięcy. Na podstawie danych klinicznych i obrazowych wybierany jest optymalny sposób leczenia. Pacjenci kierowani są do radioterapii protonowej, zaawansowanych technologii radioterapii fotonowej, chemioterapii, intensyfikowanej chemioterapii z przeszczepem lub do leczenia operacyjnego. W tym tygodniu, we wtorek, w Konsylium uczestniczyli lekarze z Krakowa, Gliwic, Katowic, Bydgoszczy i Łodzi – podkreśla prof. Rafał Tarnawski.
Protonoterapia — teraźniejszość i przyszłość
Publikacja rozporządzenia (zacznie obowiązywać 14 dni od ogłoszenia) zbiegła się w czasie z sympozjum “Ptotonoterapia — teraźniejszość i przyszłość”, zorganizowanym dzisiaj (13 stycznia) w Instytucie Fizyki Jądrowej PAN. Działa w nim Centrum Cyklotronowe Bronowice — jedyny ośrodek w Polsce, w którym chorzy na nowotwory złośliwe mogą być leczeni protonami. Do końca 2022 r. skorzystało z takiej terapii 1083 pacjentów.
– Zaletą radioterapii protonowej, w porównaniu z konwencjonalną radioterapią wykorzystującą promieniowanie fotonowe, jest korzystniejszy rozkład dawki terapeutycznej w ciele pacjenta. Wynika to z własności fizycznych wiązek protonowych, które penetrując ciało pacjenta, deponują maksymalną dawkę na końcu swojego zasięgu tuż przed zatrzymaniem się w obszarze piku Bragga. W przeciwieństwie do fotonów, które deponują maksymalną dawkę w pobliżu powierzchni ciała pacjenta. Zastosowanie protonów w radioterapii pozwala na obniżenie całkowitej dawki, którą napromieniane są zdrowe tkanki, co powoduje mniejsze prawdopodobieństwo wystąpienia komplikacji po radioterapii, takich jak powstanie wtórnych nowotworów lub martwic – tłumaczy dr hab. Renata Kopeć, prof. IFJ PAN, kierownik Centrum Cyklotronowego Bronowice.
Jak podkreśla dr n. med. Tomasz Skóra, kierownik Samodzielnej Pracowni Radioterapii Protonowej w krakowskim oddziale Narodowego Instytutu Onkologii, według szacunków 20-30 proc. pacjentów wymagających radioterapii ma szansę odnieść korzyść kliniczną z zastosowania wiązki protonowej.
– W strategii terapeutycznej istotne są: eskalacja dawki w guzie celem poprawy wyleczalności miejscowej przy jednoczesnym utrzymaniu toksyczności popromiennej na niezmienionym poziomie, redukcja dawki w zdrowych tkankach otaczających guz celem ograniczenia ryzyka toksyczności popromiennej przy utrzymaniu zdeponowanej dawki w guzie na niezmienionym poziomie oraz redukcja dawki integralnej celem zminimalizowania ryzyka indukcji wtórnych nowotworów. To znajduje zastosowania we wskazaniach określonych w rozporządzeniach oraz kwalifikacjach Konsultanta Krajowego w dziedzinie radioterapii – zaznacza dr Tomasz Skóra.
Na świecie działa ponad 100 ośrodków protonoterapii. 30 kolejnych jest w trakcie budowy. Zdaniem ekspertów do 2027 r. potroi się liczba zabiegów radioterapii protonowej.
