– Nasze zachowania i wybory, związane przede wszystkim z ekspozycją na promieniowanie ultrafioletowe, pozostawiają ślad na naszej skórze. W wybranych przypadkach może to prowadzić do pojawienia się czerniaka. Dodatkowo, wraz z wiekiem kumulują się efekty nieprzestrzegania zasad profilaktyki. Poza tym, zdarza się, że osoby dojrzałe nie stosują wystarczającej ochrony, sądząc, że w ich wieku zagrożenie czerniakiem już nie istnieje – podkreśla prof. Piotr Rutkowski, kierownik Kliniki Nowotworów Tkanek Miękkich, Kości i Czerniaków w Narodowym Instytucie Onkologii w Warszawie.
W kontekście zapobiegania czerniakowi kluczowa jest odpowiednia ochrona skóry przed promieniowaniem UV, szczególnie w przypadku określnego jej fototypu (1 i 2 – jasna, piegowata cera podatna na oparzenia słoneczne). W niewielkim stopniu rolę odgrywają też uwarunkowania genetyczne oraz historia choroby w rodzinie, a także epizody intensywnej ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe.
– Profilaktyka czerniaka, zarówno pierwotna, jak i wtórna, to klucz w walce z tym nowotworem. I nie oznacza to wcale konieczności całkowitego unikania słońca. Warto robić to jednak z rozsądkiem, dbając o właściwą ochronę i pamiętając o regularnej samoobserwacji swoich znamion. A to wszystko w jednym celu – żeby cieszyć się zdrowiem, jak najdłużej. Co ważne, zasady te obowiązują wszystkich bez wyjątku, na każdym etapie życia, zarówno dzieci, jak i dorosłych, w tym osoby w dojrzałym wieku – mówi dr hab. Grażyna Kamińska-Winciorek, prof. NIO-PIB, specjalista dermatolog-wenerolog, kierownik Zespołu ds. Raka i Czerniaka Skóry w Narodowym Instytucie Onkologii w Gliwicach.
Mimo że w ostatnich latach liczba osób, które prowadzą samoobserwację znamion, wzrosła (79%), to niestety wiele typowych cech, pozwalających na identyfikację czerniaka, jest pomijanych. Największą uwagę (75%), zwraca znamię, które uległo wyraźnej zmianie.
– Każda, nawet najmniejsza zmiana na skórze, która wydaje się podejrzana, powinna zostać skonsultowana ze specjalistą jak najszybciej. Choć czerniaki mają swoje charakterystyczne cechy, bywają często niedoceniane, dlatego zawsze warto zasięgnąć opinii lekarza. Co ważne, często w przypadku osób starszych zmiany te nie są typowe, dlatego tak ważna jest kontrola u dermatologa lub chirurga onkologa. Niestety ignorowanie takich spraw, może zakończyć się nie tylko utratą zdrowia, ale nawet życia. Nie pozwólmy na to – apeluje płk dr hab. Witold Owczarek, kierownik Kliniki Dermatologii Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie, przewodniczący Sekcji Dermatologii Onkologicznej Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego.
Złote zasady ochrony przed czerniakiem
Kluczem do ograniczenia stopnia zachorowalności na czerniaka są właściwe postawy, uwzględniające stosowanie się do prostych zasad profilaktyki, które obejmują:
- Unikanie nadmiernej ekspozycji na słońce, szczególnie w godzinach 11.00-16.00;
- Stosowanie kremów z odpowiednio wysokim filtrem UV;
- Nie dopuszczanie do wystąpienia oparzeń słonecznych, skutkujących schodzącą skórą;
- Pamiętanie o nakryciu głowy i okularach przeciwsłonecznych z filtrem UV;
- Unikanie solarium;
- Regularną obserwację znamion, a w przypadku pojawienia się niepokojących zmian lub nowych znamion – natychmiastową kontrolę u lekarza dermatologa lub chirurga onkologa;
Promocja tych zasad to zadanie realizowane od 10 lat przez Akademię Czerniaka, sekcję naukową Polskiego Towarzystwa Chirurgii Onkologicznej. Prozdrowotna rola i znaczenie tych wytycznych propagowane jest szczególnie w trakcie cyklicznie organizowanego Tygodnia Świadomości Czerniaka.
– Czerniaki mogą być bardzo groźne i zachowywać się w różny sposób – podkreśla prof. Piotr Rutkowski. – Znajomość ich cech charakterystycznych zwiększa szansę na szybką reakcję i umówienie się na konsultację ze specjalistą. To bardzo ważne, ponieważ wcześnie wykryty czerniak jest uleczalny w niemal 100 procentach. Dlatego, jeśli zauważymy niepokojącą zmianę na skórze – nie czekajmy. W tym przypadku działanie i czas mają ogromne znaczenie – dodaje.
Pięć charakterystycznych cech czerniaka
Znajomość cech charakterystycznych czerniaka i regularna obserwacja znamion może pomóc we wcześniejszym wykryciu podejrzanych zmian, a tym samym dać szansę na całkowite wyleczenie. Oto pięć najważniejszych cech, po których można rozpoznać czerniaka.
- A, jak asymetria – znamię wylewające się na jedną stronę;
- B, jak brzegi poszarpane – znamię, którego brzegi nie są gładkie, które nie jest okrągłe/owalne;
- C, jak czerwony, czarny, niejednolity kolor znamienia;
- D, jak duży rozmiar – znamię o wielkości powyżej 6 mm;
- E, jak ewolucja – znamię, które zmieniło się w krótkim czasie, powiększa się, unosi nad powierzchnię skóry, swędzi, pęka, piecze, wokół którego powstało kilka nowych znamion.
Kampania X Tydzień Świadomości Czerniaka prowadzona będzie m.in. na stronie Akademii Czerniaka na Facebooku – „Znamię. Znam je?”. Więcej informacji na temat Akademii Czerniaka i jej działalności można znaleźć na stronie internetowej: www.akademiaczerniaka.org