Otyłość to epidemia XXI wieku i jedno z największych wyzwań dla opieki zdrowotnej. Nie dość, że przyczynia się do rozwoju wielu innych schorzeń, takich jak: cukrzyca typu 2, choroby serca i naczyń, astma, niepłodność i nowotwory, to może być przyczyną śmierci.
Z raportów Głównego Urzędu Statystycznego oraz Sejmowej Izby Analiz wynika, że nadwaga i otyłość stanowią w naszym kraju coraz większy problem – aż 36 proc. Polaków zmaga się z nadwagą, a 17 proc. choruje na otyłość. Jest to również problem dzieci i młodzieży w wieku 11-15 lat – ponad 12 proc. osób w tej grupie wiekowej ma nadwagę, a 2,4 proc. jest już otyłych.
Groźna choroba, a nie skutek objadania się
Najnowsze badania naukowe całkowicie zaprzeczają powszechnej nadal opinii, że przyczyną otyłości jest spożywanie dużej ilości pokarmów. Objadanie się jest bowiem nie przyczyną, ale skutkiem choroby – podobnie jak o grypie świadczy podwyższona temperatura ciała, katar czy kaszel.
Otyłość nie polega na zbyt dużej masie ciała chorego, lecz na zaburzeniu równowagi energetycznej organizmu. Osoba chora dostarcza do swojego organizmu zbyt dużą, jak na rzeczywiste potrzeby, ilość pokarmu. Nie dzieje się to jednak z powodu braku dobrej woli czy samozaparcia, lecz zdeterminowane jest konkretnymi czynnikami typowymi dla tej choroby. Osoby otyłe cierpią bowiem na nieprawidłową regulację wydzielania greliny, hormonu informującego o tym, że jesteśmy głodni, oraz peptydu GLP-1, który sprawia, że czujemy sytość po zjedzeniu posiłku. U chorych na otyłość obserwujemy nadmiar produkcji greliny i niedobór wytwarzania peptydu GLP-1, dlatego odczuwają oni ciągły głód i nigdy nie czują sytości. Otyłość nie wynika więc z braku chęci po stronie pacjenta, lecz z bardzo konkretnych zaburzeń w mechanizmach autoregulacyjnych organizmu, na które, obawiam się, nikt z nas nie ma wpływu – mówi prof. Mariusz Wyleżoł, chirurg bariatra współpracujący z Centrum Medycznym Damiana, który od ponad 25 lat zajmuje się leczeniem pacjentów otyłych.
Polskie Towarzystwo Badań nad Otyłością od wielu lat postuluje, aby w Polsce wprowadzić specjalizację lekarską w zakresie obesitologii. Specjalista obesitolog, posiadając interdyscyplinarną wiedzę w zakresie przyczyn rozwoju i diagnostyki otyłości, mógłby leczyć dotkniętych tą chorobą pacjentów w sposób kompleksowy.
Zastanawiające jest to, że posiadamy łatwy dostęp do specjalistów zajmujących się leczeniem powikłań otyłości, a brakuje lekarzy specjalistów prowadzących leczenie praprzyczyny tej choroby. Kolejnym elementem jest zbudowanie odpowiedniego zaplecza medycznego w Polsce. Sprzęt, którym dysponują obecnie placówki ochrony zdrowia, często nie jest dostosowany do rzeczywistych potrzeb osób otyłych, co niejednokrotnie zdecydowanie zmniejsza szanse właściwego leczenia ich leczenia. Ponadto, leczenie otyłości wymaga poświęcenia odpowiedniej ilości czasu, którego zwykle lekarzom brakuje, zwłaszcza w publicznej ochronie zdrowia. Zbyt krótkie konsultacje specjalistyczne powodują, że choremu na otyłość nie zostaje poświęcona odpowiednia ilość czasu, niezbędna do właściwego leczenia – ocenia prof. Mariusz Wyleżoł.
Jak leczy się dzisiaj otyłość?
Chociaż leczenie otyłości nie należy do najłatwiejszych, współczesna medycyna posiada narzędzia, które pozwalają skutecznie pomóc osobom chorym, również na tzw. otyłość olbrzymią. Najkorzystniejsze wyniki uzyskuje się dzięki zastosowaniu chirurgicznych metod leczenia – tzw. operacji bariatrycznych.
Leczenie otyłości metodami zachowawczymi w tej grupie chorych jest bardzo ograniczone. Posiadane środki farmakologiczne, pozwalające nam kontrolować tę chorobę, zostały niedawno wprowadzone do leczenia i nie posiadamy wyników badań naukowych dotyczących ich skuteczności w przypadkach otyłości olbrzymiej. Z drugiej strony, dysponujemy licznymi dowodami naukowymi, że operacje bariatryczne prowadzą do długotrwałej redukcji masy ciała, ustąpienia powikłań i ograniczenia ryzyka przedwczesnego zgonu związanego z otyłością. Operacje bariatryczne w wielu przypadkach pozwalają przywrócić prawidłową regulację spożycia pokarmów, dzięki zmniejszeniu stężenia hormonu głodu greliny i przywróceniu poposiłkowego wydzielania hormonu sytości GLP-1 – tłumaczy prof. Mariusz Wyleżoł.
Do najpopularniejszych i najczęściej rekomendowanych metod chirurgicznego leczenia otyłości należą:
- Rękawowa resekcja żołądka – zabieg polega na usunięciu części żołądka, w której produkowana jest grelina (obniżenie stężenia greliny zmniejsza u chorego uczucie głodu). Pacjent zdecydowanie rzadziej spożywa posiłki, które są również mniejsze, niż przed przeprowadzeniem operacji, a to w oczywisty sposób prowadzi do ograniczenia „dowozu” kalorii do organizmu.
- Wyłączenie żołądkowe – polega za zespoleniu górnej części żołądka z dalszą częścią jelita cienkiego oraz ominięciu dwunastnicy i początkowego odcinka jelita cienkiego. Dzięki tym zmianom w anatomii przewodu pokarmowego nie tylko zmniejszamy trawienie i wchłanianie spożytych substancji pokarmowych, ale także obserwujemy przywrócenie poposiłkowego wydzielania GLP-1, co sprawia, że chory odczuwa sytość po spożyciu nawet niewielkiego posiłku.
- Wszczepienie opaski żołądkowej – polega na założeniu specjalnej opaski wokół górnej części żołądka, którą możemy regulować, a tym samym kontrolować ilość spożywanego pokarmu, poprzez specjalną zastawkę wszczepioną podskórnie w okolicy brzucha.
Wszystkie operacje są wykonywane techniką małoinwazyjną (laparoskopową), która zmniejsza liczbę powikłań pooperacyjnych. Technika laparoskopowa przyczynia się także do zmniejszenia bólu pooperacyjnego i pozwala choremu znacznie szybciej odzyskać pełną sprawność.
U części chorych wskazane jest również wykorzystanie w leczeniu zabiegowym balonu wszczepianego endoskopowo do światła żołądka. Metoda ta ma szczególne znaczenie w grupie chorych przygotowywanych do leczenia operacyjnego otyłości, a także w grupie osób, które uświadamiają sobie zagrożenia związane z rozwojem otyłości, ale nie wyrażają zgody na leczenie chirurgiczne. Jest to jednak metoda przejściowa, gdyż zazwyczaj po sześciu miesiącach balon jest usuwany z żołądka.
Wybór najlepszej dla pacjenta metody chirurgicznego leczenia otyłości uwarunkowany jest wieloma czynnikami. Przede wszystkim należy wziąć po uwagę wskaźnik BMI. Jeżeli współczynnik wagi do wzrostu przekracza liczbę 40, mówimy o otyłości III stopnia, którą można skutecznie leczyć wyłącznie chirurgicznie. Chory na otyłość II stopnia, czyli ze wskaźnikiem BMI mieszczącym się w granicach 35-40, również może zostać zakwalifikowany do operacji, jeżeli dodatkowo zostaną u niego stwierdzone powikłania otyłości, np. cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze, czy zwyrodnienia stawów. Kolejnym czynnikiem podlegającym ocenie przed ewentualnym skierowaniem na operację są wyniki badań, których zakres i czas wykonania powinien zostać szczegółowo określony przez lekarza prowadzącego. Proces kwalifikacji do operacji bariatrycznej jest często czasochłonny, stanowi jednak podstawę dalszego, bezpiecznego leczenia.
Odpowiednia diagnostyka otyłości, skuteczna i właściwa pomoc osobom chorym, zmiana świadomości społecznej oraz rozpowszechnienie wiedzy o przyczynach otyłości – to tylko nieliczne wyzwania, które stoją przed współczesną medycyną. Otyłość to niewątpliwie epidemia XXI wieku, dlatego też wymaga leczenia metodami zgodnymi ze współczesną wiedzą medyczną i wynikami badań naukowych.
