Ludzki organizm działa jak dobrze zaprojektowane miasto, w którym każdy element pełni określoną funkcję. Jaką rolę odgrywa w nim szpik?
Funkcję ulic, za pomocą których odbywa się transport niezbędnych do życia produktów, pełnią żyły i tętnice. Układ kostny stanowi rusztowanie dla całego ciała i jest konstrukcją ochronną dla narządów wewnętrznych. A poszczególne komórki to mieszkańcy – żeby móc stale rozbudowywać i odnawiać swoje miasto, muszą być silne i zdrowe.
Szpik kostny jest fabryką komórek, które są obecne we krwi. Każda z nich pełni określoną funkcję, ale wszystkie mają wspólny cel: ochronę organizmu przed chorobami.
– Szpik kostny jest fabryką krwinek. Jak w każdej fabryce, funkcjonuje wiele linii produkcyjnych, mających za zadanie wytwarzanie poszczególnych rodzajów krwinek – komórek, które pełnią różne funkcje, umożliwiające prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Wspólnym substratem są komórki macierzyste – dają one początek wszystkim liniom – tłumaczy prof. Sebastian Giebel, kierownik Kliniki Transplantacji Szpiku i Onkohematologii Narodowego Instytutu Onkologii w Gliwicach.
Rodzaje krwinek
- Erytrocyty (krwinki czerwone) – są jednym z głównych elementów morfotycznych krwi. Powstają w szpiku kostnym czerwonym i pełnią w organizmie człowieka rolę kurierów – transportują cząsteczki tlenu z naszych płuc do wszystkich tkanek i narządów. Dzięki ich pracy w organizmie wytwarzana jest energia, niezbędna do procesów życiowych. Gdy mamy ich za mało, może pojawić się niedokrwistość, potocznie zwana anemią.
- Trombocyty (płytki krwi) – pełnią w organizmie rolę hydraulików – gdy dojdzie do urazu, skaleczymy się lub uszkodzeniu ulegną nasze naczynia krwionośne, trombocyty gromadzą się, żeby stworzyć tzw. czop, który hamuje krwawienie. To naturalny plaster opatrunkowy tworzony przez nasz organizm.
- Leukocyty (białe krwinki) – odpowiadają w naszym organizmie za odporność i pełnią funkcję armii, która broni nas przez atakiem “wrogów zewnętrznych”: wirusów, bakterii, grzybów oraz pasożytów, ale również przed atakiem wrogów wewnętrznych, jakimi są np. komórki nowotworowe. Ze względu na różnorodne zagrożenia, białe krwinki mają kilka rodzajów żołnierzy, którzy dzięki zróżnicowanym funkcjom i wyposażeniu są w stanie zwalczyć zagrożenie. W skład leukocytów wchodzą granulocyty (neutrofile, eozynofile, bazofile) oraz agranulocyty (limfocyty, monocyty). Funkcjonowanie tych poszczególnych elementów sprawdza się za pomocą prostego badania – morfologii krwi, na podstawie której można ocenić, czy w organizmie zachodzą niepokojące zmiany chorobowe.
Kiedy szpik nie działa właściwie
Każdego dnia w naszych organizmach powstają komórki nowotworowe, które dzięki prawidłowemu funkcjonowaniu systemu immunologicznego – i wykorzystywaniu przez niego naturalnych mechanizmów obronnych – zostają zniszczone. Jednak czasami także komórki szpiku, które dają początek układowi odpornościowemu, mogą ulegać mutacjom, i w zależności od rodzaju nieprawidłowości – prowadzić do wystąpienia różnego rodzaju białaczek.
– Jeśli złośliwe mutacje dotyczą dojrzałych form limfocytów, rozwijają się chłoniaki. Choroby te mają różną dynamikę. Niektóre w ciągu kilku miesięcy mogą doprowadzić do śmierci, z innymi można żyć przez długie lata, nie odczuwając żadnych dolegliwości. Adekwatnie do tego stosuje się różne rodzaje leczenia – od intensywnej chemioterapii i transplantacji komórek krwiotwórczych, po postępowanie zachowawcze, tj. obserwację i włączanie leczenia dopiero wtedy, gdy choroba zaczyna dawać objawy – wyjaśnia prof. Sebastian Giebel.
Dodaje, że w zabiegach transplantacji szpiku chodzi o przeszczepienie komórek macierzystych, bo z nich organizm może wyprodukować wszystkie rodzaje krwinek. Odbywa się to stopniowo. – Komórki, dzieląc się, stają się coraz bardziej dojrzałe. Nabierają cech, na podstawie których można je rozróżnić i w końcu stają się na tyle dorosłe, że mogą opuścić szpik, przeniknąć do krwi i pełnić swoje funkcje. Dojrzewanie wszystkich krwinek odbywa się w szpiku – mówi prof. Sebastian Giebel.
Ty również możesz zostać dawcą
Dla pacjentów potrzebujących przeszczepienia szpiku poszukuje się zgodnego dawcy. Jeśli nie znajdzie się go w rodzinie, wówczas pomocy szuka się u niespokrewnionych potencjalnych dawców szpiku, zarejestrowanych w bazie.
Potencjalnym dawcą szpiku może zostać każdy, kto chce pomóc, jest zdrową osobą, ma 18-55 lat i waży nie mniej niż 50 kg, ale też nie jest otyły. Żeby dołączyć do bazy dawców Fundacji DKMS, wystarczy wejść na stronę https://www.dkms.pl/pl/zostan-dawca i zamówić darmowy pakiet do samodzielnego pobrania wymazu z wewnętrznej strony policzka. Te kilka minut może uratować komuś życie.
