Witaminy to nie cukierki

Jeśli wydaje ci się, że możesz bez umiaru sięgać po reklamowane w telewizji lub prasie witaminy i minerały, to jesteś w dużym błędzie. To nie cukierki, ale preparaty, które w nadmiarze mogą być szkodliwe, a nawet toksyczne. Poza tym, skąd wiesz, że w ogóle są ci potrzebne? Badałeś ich poziom w laboratorium analitycznym?

Mało kto zdaje sobie sprawę z tego, że wiele witamin i minerałów jest dostępnych na rynku jako suplementy diety, czyli środki spożywcze, których zadaniem jest uzupełnianie niedoborów różnych składników odżywczych w naszym pożywieniu. To, że mają postać tabletek czy kapsułek nie oznacza, że są lekami. Nie poddaje się ich badaniom klinicznym i nie przechodzą skomplikowanej procedury rejestracyjnej w Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Żadna instytucja nie monitoruje  bezpieczeństwa ich stosowania, bo nie podlegają inspekcji farmaceutycznej, mimo że bardzo często zawierają wyciągi roślinne i inne aktywne składniki, które wchodzą w interakcje z lekami i pożywieniem.

Na pytanie, jak ocenić bezpieczeństwo stosowania witamin i minerałów, dr Jarosław Woroń z Zakładu Farmakologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersyteckiego Ośrodka Monitorowania i Badania Niepożądanych Działań Leków w Krakowie odpowiada krótko.

Jest to trudne. A dlaczego? – Ponieważ nie ma wiarygodnych informacji, jakie ilości witamin i minerałów dostarcza typowa dieta w krajach Unii Europejskiej, a istniejące dane pozyskiwane są przy użyciu różnych, często nieporównywalnych metod.

A skoro nie można ocenić bezpieczeństwa stosowania witamin i minerałów, to lepiej ich nie łykać bez konsultacji z lekarzem. Zwłaszcza że część z nich może nam zaszkodzić.

Mniej lub bardziej toksyczne

• Za bezpieczne uważane są jedynie witaminy B1, B2, B12, biotyna oraz kwas pantotenowy. W ich przypadku nie stwierdzono toksycznych efektów nawet przy bardzo wysokim spożyciu. 
• Do grupy witamin o niewielkim ryzyku przedawkowania należą witaminy C, kwas foliowy, magnez i potas.
• Największe ryzyko przedawkowania dotyczy witamin rozpuszczalnych w tłuszczu: A, D, E i K, beta-karotenu, wapnia, miedzi i fluoru. 
• Nadmiar witaminy A prowadzi do hiperwitaminozy, która objawia się utratą apetytu, owrzodzeniem skóry, łysieniem, obrzękiem powiek, wytrzeszczem gałek ocznych, łamliwością kości, osłabieniem mięśni, krwotokami, zaburzeniami rytmu serca, a u kobiet w ciąży może doprowadzić do uszkodzenia płodu i poronienia.
• W przypadku przedawkowania witaminy D, trzeba się liczyć z ryzykiem uszkodzenia serca, nerek, płuc czy naczyń krwionośnych. Natomiast przedawkowanie witaminy K, która bardzo często jest stosowana w celu zapobiegania pękaniu naczynek w skórze, grozi powstaniem niebezpiecznego zakrzepu.
• Mniej groźne jest przekroczenie zalecanej dawki witaminy E – tokeferolu, choć i w tym przypadku lepiej zachować ostrożność, żeby nie nabawić się objawów zatrucia.
• Jeśli w organizmie jest za dużo wapnia, istnieje ryzyko zachorowania na  kamicę moczową, zwłaszcza u pacjentów odwodnionych oraz z zaburzoną funkcją nerek. Nadmiar tego pierwiastka może również hamować wchłanianie innych pierwiastków.
• Niewinny z pozoru fluor, jeśli go przedawkujemy, może doprowadzić do złamania kości.

Bierzesz leki? Sprawdź, czy nie brakuje Ci witamin!

Niektóre osoby, z racji swojej choroby czy nieprawidłowego odżywiania, maja zwiększone zapotrzebowanie na witaminy i minerały. Należą do nich m.in. chorzy przewlekle, osoby w podeszłym wieku, dzieci i młodzież w okresie intensywnego wzrostu, kobiety w ciąży, osoby odchudzające się, palące papierosy, nadużywające alkoholu i ci, którzy zajadają się wyłącznie fast foodami i żywnością przetworzoną. Na niedobory witamin i minerałów narażone są również osoby przyjmujące niektóre leki. Przykłady?

• Środki przeciwbólowe zwiększają ryzyko niedoboru witaminy C i żelaza.
• Preparaty zobojętniające kwas solny obniżają (u osób cierpiących na zgagę i nadkwaśność) poziom kwasu foliowego, żelaza, cynku, wapnia i witaminy B12.
• Antybiotyki wpływają na obniżenie poziomu witaminy C i biotyny.
• Leki przeczyszczające mogą być przyczyną niedoborów potasu, magnezu i witamin z grupy B.
• Leki psychotropowe “wypłukują” witaminę B2.
• Leki przeciwpadaczkowe zwiększają ryzyko niedoborów kwasu foliowego, wapnia, biotyny, l-karnityny oraz witamin B2 i B6.
• Pigułki antykoncepcyjne mogą być przyczyną niedoborów kwasu foliowego, witamin B2, B6, B12 i C, magnezu oraz cynku.
• Leki przyjmowane przez osoby odchudzające się obniżają stężenie witamin A, D, E i K oraz nienasyconych kwasów tłuszczowych.
• Obniżające poziom cholesterolu statyny zwiększają ryzyko niedoboru koenzymu Q10 i selenu.
• Sterydy, przyjmowane m.in. przez chorych na astmę, reumatoidalne zapalenie stawów i atopowe zapalenie skóry, mogą powodować niedobory wapnia oraz witamin C i D.

Kiedy witamin jest za mało

Po czym poznać, że nasz organizm ma za mało witamin i minerałów?

• Jeśli pogorszyła nam się pamięć, to może być skutek niedoboru witamin B12, B2, C i E oraz kwasu foliowego.
• Uczucie zmęczenia i wyczerpania może być sygnałem, że brakuje nam witamin B, C i/lub D, żelaza, magnezu i miedzi.
• Zaburzenia wzroku mogą być oznaką niedoboru witaminy C, E, luteiny, zeaksantyny i cynku.
• Niedobór cynku może się przejawiać zaburzeniami węchu i smaku.
• Niedobór witaminy B1, magnezu i koenzymu Q10 może się objawiać osłabieniem mięśnia sercowego.
• Niedostateczna ilość witamin A, B6, C, E, cynku, selenu i żelaza może się manifestować zwiększoną skłonnością do infekcji.
• Warto również pamiętać, że skurcze mięśni mogą być konsekwencją niedoboru magnezu, potasu i wapnia, a osteoporoza może wynikać z braku wystarczających ilości witamin D i K, wapnia, cynku i miedzi.

Nie łykaj na zapas

Najlepszym źródłem witam i minerałów jest urozmaicona i dobrze skomponowana dieta, w której zachowane są właściwe proporcje między poszczególnymi składnikami odżywczymi. Suplementujmy je tylko wtedy, gdy lekarz uzna, że jest nam to potrzebne i nie róbmy tego przez długi czas.

Preparat powinien być dobrany indywidualnie do potrzeb konkretnego pacjenta i stosowany w zalecanych dawkach. Należy pamiętać o możliwych interakcjach ze stosowanymi lekami i innymi suplementami diety, a także o tym, że należy przerwać stosowanie preparatu witaminowo-mineralnego w przypadku pojawienia się objawów niepożądanych. Witaminy też mogą zaszkodzić – podsumowuje dr Jarosław Woroń.