Zanim sięgniesz po kolejną tabletkę, saszetkę lub kapsułkę na przeziębienie, przeczytaj dokładnie ulotkę i sprawdź, co zawiera. Każdy lek ma jakieś przeciwwskazania i może wchodzić w interakcje z innymi substancjami. I pamiętaj: w żadnym wypadku nie pij alkoholu w trakcie kuracji!
O przybliżenie składu złożonych leków na przeziębienie i omówienie najpopularniejszych składników poprosiliśmy mgr farm. Agnieszkę Dębowską z Apteki Medicover we Wrocławiu.
– Zdecydowaną większość zakażeń dróg oddechowych stanowią infekcje wirusowe (70–85 proc.). Ich przyczyną są rinowirusy, adenowirusy, koronawirusy, enterowirusy, wirus paragrypy i wirus RSV, wywołujące popularne przeziębienie, oraz wirusy grypy odpowiedzialne za znacznie poważniejsze dolegliwości. Pozostałe przypadki to infekcje bakteryjne i mieszane. Te ostatnie pojawiają się w trakcie zakażenia wirusowego, gdy po kilku dniach choroby następuje nadkażenie bakteryjne. Patrząc na te dane, rysuje się schemat farmakoterapii, gdzie antybiotyk powinien być ostatecznością. Zwykłe przeziębienie charakteryzują łagodne i samoograniczające się objawy. Obejmują one dolegliwości związane z nieżytem górnych dróg oddechowych (zapchany nos, wodnisty katar, kichanie, drapiące gardło, kaszel) oraz uczucie rozbicia, ból głowy i gorączkę. Gorączka utrzymuje się maksymalnie 3 dni, ból gardła i nieżyt nosa do 7 dni, a kaszel 2–3 tygodnie. Podwyższona temperatura ciała jest dobrym symptomem, świadczy o naturalnej obronie organizmu przed infekcją. Dlatego po leki przeciwgorączkowe należy sięgać dopiero wówczas, gdy objawy przeziębienia, w tym złe samopoczucie, są bardzo dokuczliwe i utrudniają codzienne funkcjonowanie. Jeśli czujemy się dość dobrze, powinniśmy dać organizmowi czas, aby sam sobie radził z infekcją. Literatura podaje różne wartości temperatury granicznej. Ogólnie jednak można przyjąć, że znakiem do sięgnięcia po lek przeciwgorączkowy jest ciepłota ciała przewyższająca 38,5°C, nawet przy dobrym nastroju i kondycji.
Preparaty na przeziębienie to najczęściej leki złożone, czyli zawierające w swoim składzie więcej niż jedną substancję. Właśnie stąd pojawiła się używana przez pacjentów nazwa „mieszanki”. W preparacie złożonym, którego zadaniem jest znoszenie objawów przeziębienia, występuje zazwyczaj jedna substancja główna (lek z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) lub paracetamol) i kilka substancji dodatkowych (łagodzących katar, hamujących odruch kaszlowy, wykrztuśnych). Wiele popularnych preparatów tego typu ma niemal identyczny skład. Bywa również i tak, że zawarte w nich substancje wzajemnie się wykluczają. Niestety, nagminnie się zdarza, że łączymy leki, nie sprawdzając ich składu. O czytaniu ulotki nie ma co wspominać – gdzieś zaginęła albo od razu została wyrzucona, aby nie zajmowała miejsca w torbie. Tak nieroztropne postępowanie może nam poważnie zaszkodzić.
Większość preparatów złożonych przeznaczonych do łagodzenia objawów przeziębienia opiera się na paracetamolu, który działa przeciwgorączkowo i przeciwbólowo, ale nie posiada właściwości przeciwzapalnych. Substancja ta wpływa na ośrodek termoregulacji. Powoduje rozszerzenie obwodowych naczyń krwionośnych, wzmagając przepływ krwi w skórze i pocenie się, a tym samym obniżając ciepłotę ciała. Uważa się ją za bezpieczną nawet dla kobiet w ciąży i w okresie laktacji (przenika do mleka, ale w ilościach niemających znaczenia klinicznego). Najnowsze dane pokazują jednak, że powinna być stosowana z umiarem (nadużywana u małych dzieci może prowadzić do astmy). Ponieważ paracetamol nie podrażnia błony śluzowej żołądka, jest polecany osobom z chorobą wrzodową. Istotne niebezpieczeństwo związane z przyjmowaniem tego leku dotyczy uszkodzenia wątroby, szczególnie w przypadku łączenia go z alkoholem. Maksymalna dawka dobowa paracetamolu w leczeniu doraźnym to 4 g. Analizując skład ilościowy preparatów (od 250 mg do 1 g paracetamolu w jednorazowej porcji), nie sposób nie zauważyć, że do jej uzyskania wystarczają czasem cztery tabletki bądź saszetki, dlatego należy zażywać je roztropnie.
Aspiryna
Innym skutecznym środkiem zwalczającym objawy przeziębienia, który występuje w preparatach złożonych, jest kwas acetylosalicylowy, czyli popularna aspiryna. Substancja ta należy do grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), co oznacza, że obok działania przeciwbólowego i przeciwgorączkowego wykazuje również aktywność przeciwzapalną. Ponieważ posiada właściwości napotne, lepiej stosować ją na noc lub w domu, unikając mocno klimatyzowanych miejsc. Niestety, aspiryna ma kilka istotnych działań niepożądanych. Może uszkadzać błonę śluzową żołądka i jelit, stąd nie jest polecana osobom cierpiącym na chorobę wrzodową. Powinni na nią uważać także astmatycy, gdyż bywa przyczyną ataków duszności (astma aspirynowa). Jest bezwzględnie przeciwwskazana u osób ze skazami krwotocznymi (rozrzedza krew), kobiet w ciąży (powoduje wady rozwojowe płodu) oraz matek karmiących i dzieci do 12. roku życia (prowadzi do niebezpiecznej choroby o wysokiej śmiertelności – zespołu Reye’a). Ponadto aspiryna wpływa na efekty terapeutyczne niektórych innych substancji leczniczych (osłabia działanie leków hipotensyjnych i nasila działanie leków przeciwcukrzycowych). Przed zabiegami chirurgicznymi, w tym również przed ekstrakcją zęba, konieczna jest rezygnacja z jej zażywania (wydłuża czas krwawienia nawet do kilku dni). Maksymalna dawka dzienna kwasu acetylosalicylowego wynosi 4 g, a odnotowana w literaturze dawka toksyczna to 10 g. Spożycie tej substancji przy dolegliwościach towarzyszących przeziębieniu nie powinno przekraczać 2,5 g na dzień.
Ibuprofen
Kolejny na liście składników spotykanych w lekach na przeziębienie jest ibuprofen. Substancja ta charakteryzuje się niewielką ilością działań niepożądanych. Uznawana jest za bezpieczną, choć należy do NLPZ i jak wszystkie leki z tej grupy może podrażniać błonę śluzową żołądka, powodując jej krwawienie. Na szczęście w porównaniu z innymi niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi I generacji rzadko uszkadza przewód pokarmowy. Istnieją dowody, że ibuprofen, podobnie jak pozostałe NLPZ, wywołuje zaburzenia płodności u kobiet poprzez wpływ na owulację. Działanie to jest przemijające i ustępuje po odstawieniu leku. Informacje te są ważne dla pań planujących potomstwo. W badaniach na zwierzętach nie wykazano szkodliwego działania ibuprofenu na płód. Można go stosować w pierwszym i drugim trymestrze ciąży, ale tylko w razie konieczności. Choć w niewielkim stopniu przenika do mleka matki, jest mało prawdopodobne, aby wywierał szkodliwe działanie na niemowlęta. Maksymalna dawka dobowa ibuprofenu wynosi 3,2 g, mimo to nie zaleca się stosować go w większych ilościach niż 1,2 g na dobę.
Środki łagodzące katar
W złożonych preparatach na przeziębienie w parze z substancją przeciwbólową znajduje się najczęściej składnik zmniejszający objawy kataru. Popularne są tu leki przeciwhistaminowe I generacji (feniramina, chlorfeniramina), które zmniejszają przekrwienie i obrzęk błony śluzowej nosa. Substancje te powodują jednak senność, otępienie i brak koncentracji, dlatego zawierające je preparaty zaleca się zażywać na noc. Z tego samego względu należy na nie uważać, kierując samochodem lub stosując inne leki wpływające sedatywnie na ośrodkowy układ nerwowy.
Równie często wykorzystuje się sole fenylefryny i pseudoefedrynę jako tzw. odtykacze. Fenylefryna działa dłużej i powoduje mniej działań niepożądanych ze strony układu sercowo-naczyniowego niż pseudoefedryna, która z kolei bywa nadużywana z racji swoich dodatkowych właściwości pobudzających. Pobudzający wpływ na organizm wykazuje również kofeina, łączona z lekami przeciwbólowymi w celu wzmocnienia ich działania. Preparaty zawierające „pobudzacze” zaleca się zażywać tylko w ciągu dnia i wtedy, gdy wzmożona aktywność jest wskazana. Powinni ich unikać pacjenci cierpiący na choroby serca, schorzenia układu krwionośnego, jaskrę, cukrzycę, depresję i różnego rodzaju psychozy.
Substancje przeciwkaszlowe i wykrztuśne
Kaszel to bardzo uciążliwy objaw infekcji, dlatego chcemy się go pozbyć jak najszybciej. Producenci leków pomyśleli i o tym. W wielu preparatach na przeziębienie, obok substancji przeciwbólowej i łagodzącej katar, znajdziemy substancję przeciwkaszlową lub wykrztuśną. Najczęściej jest to dekstrometorfan. Lek ten skutecznie hamuje odruch kaszlu, ale niestety nie usuwa jego przyczyny. Nie powinno się go stosować w przypadku kaszlu z wydzieliną. Wyjątek od tej zasady stanowi zażycie leku przed snem, aby spokojnie przespać noc i wypocząć. Przeciwwskazaniem do stosowania dekstrometorfanu jest astma oskrzelowa. Substancji tej nie należy łączyć z lekami działającymi na ośrodkowy układ nerwowy ani mieszać z alkoholem. Nieprzestrzeganie tych zaleceń może prowadzić nawet do zapaści. Mimo iż w dawkach terapeutycznych dekstrometorfan nie ogranicza sprawności psychofizycznej, wskazana jest ostrożność podczas prowadzenia pojazdów i obsługi maszyn. Substancja ta może powodować uzależnienie.
W preparatach na przeziębienie występuje również wodzian terpinu, który jest z kolei środkiem wykrztuśnym. Wzmaga wydzielanie śluzu i upłynnia go, co skutkuje łatwiejszym odkrztuszaniem wydzieliny. Dodatkowo ma działanie odkażające. Preparaty zawierające ten składnik lepiej stosować w ciągu dnia.
Należy wystrzegać się zażywania kilku podobnych preparatów naraz, ponieważ może to doprowadzić do przedawkowania zawartych w nich składników. A producenci leków na przeziębienie bazują zaledwie na kilku substancjach. Jeśli więc w reklamie słyszymy o innowacji czy supernowości, możemy mieć pewność, że chodzi o zwykły paracetamol lub środek z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych z dodatkami.
